تعریف هنر و زیبایی

دانشنامه فلسفه استنفورد برای اهل فلسفه نام آشنایی است، متونی که به زبانی ساده و قابل فهم برای علاقمندان حوزه فلسفه نوشته شده اند و هر مدخل به موضوعی خاص از میان خیل موضوعات فلسفی اختصاص یافته است. این دانشنامه که متن انگلیسی آن در فضای مجازی در اختیار همه قرار دارد حاصل اجرای طرحی است ارزشمند که اجرای آن از سال ۱۹۹۵ در دانشگاه استنفورد آغاز شد و همچنان نیز ادامه دارد. آنها که به زبان انگلیسی آشنا هستند و برآن تسلط دارند شاید کارشان به این مجموعه ارزنده افتاده و از آن بهره نیز برده باشند. اما اینکه این دانشنامه به شکلی مدون و برنامه ریزی شده توسط مترجمانی آشنا با حوزه فلسفه به فارسی در آمده و در اختیار همگان قرار گیرد حاصل پشت کار نشر ققنوس و مسعود علیا ست که سرپرستی ترجمه این مجموعه را برعهده گرفته است و خود نیز مدخل هایی از آن را به فارسی برگردانده است.

تاکنون بیش از هفتاد جلد از این مجموعه منتشر شده است که پدیدار شناسی، دوستی، زیبایی شناسی هگل، اخلاق باور، یاکوبی، سهروردی، هگل، فلسفه دین کانت، ژیل دلوز و… از جمله برخی عناوین مدخل های منتشر شده این دانشنامه در قالب کتاب است. اما شصت و هفتمین جلد از این مجموعه با عنوان «تعریف هنر و زیبایی» به این دو موضوع مهم و آشنا اختصاص یافته است. لازم به ذکر است که کتاب حاضر شامل دو مدخل است، نخست هنر که به قلم تامس آداجیان نوشته شده و دیگری زیبایی که توسط کریسپین سارتول نوشته شده است. ظاهرا کوتاهی متن این مدخلها و ارتباط میان آنها باعث شده است در قالب یک جلد کتاب به بازار ارائه شوند.

هنر و چیستی آن یکی از بحث های دیرینه در حوزه فلسفه به شمار می آید. وقتی از هنر سخن گفته می شود، این بحث به میان می آید که بر اساس چه تعریفی می توان به هنر بودن یک سوژه پی برد. از قضا مشکل در همین گام نخست ظاهر می شود، یعنی مورد مناقشه بودن تعریفی واحد از هنر. تامس آداجیان برای این منظور راهکار بسیار خوبی پیدا کرده است. تقسیم کردن هنر به دو دوره و تمایز قائل شدن بین معنای سنتی و عرفی آن با هنر مدرن تا اندازه زیادی به خواننده این متن کمک کرده است تا به درک قابل قبولی از هنر در تناسب با نسبت آن با شکل سنتی یا مدرن هنر برسد. مدخل هنر با الزامات تعریف هنر آغاز شده و سپس به تعریف سنتی از هنر می رسد. بند سوم این مدخل با عنوان شک باوری درباره هنر به سراغ بحث تردید درباره امکان و ارزش تعریف هنر به شکل سنتی می رسد که سر آغاز بحث هایی است که شکل هنر معاصر و نحوه تعریف آن می رسد. در پایان این بخش تامس آداجیان نتیجه می گیرد تعاریف عرف گرایان می تواند از پس تعریف هنر مدرن برآید تنها نکته مشکل آن در زمینه بحث جهانشمولی هنر است.

بخش دوم کتاب به تعریف زیبایی اختصاص دارد. مفهوم زیبایی نیز همانند ماهیت هنر از دیرباز در فلسفه مورد توجه و تحلیل قرار گرفته است. نیکی، عدالت، حقیقت و زیبایی از جمله ارزش های بنیادین در حوزه فلسفه محسوب می شود. در طول تاریخ فلسفه از یونان باستان تا امروز فلاسفه به اشکال مختلف به زیبایی، تبیین و شناخت آن پرداخته اند.
کریسپین سارتول برای ارائه درکی آسان و قابل درک از زیبایی بحث خود را با این نکته اساسی آغاز می کند که زیبایی امری عینی است یا ذهنی ، تببین این مسئله کمک شایانی برای درک زیبایی به دنبال دارد؛ نویسنده برای این منظور ارجاعاتی نیز به نظرات مهم فیلسوفان بزرگ دارد. مدخل زیبایی از دو بند تشکیل شده است، در بند دوم کریسپین سارتول به سراغ برداشت های فلسفی از زیبایی می رود. چرا که آشکار است هر رویکرد یا برداشت در امر زیبایی می تواند نتایجی متفاوت داشته باشد. همانند برداشت کلا سیک، برداشت ایدئالیستی، برداشت لذت جویانه و…
آنچه در کتاب حاضر در خور اعتنا و بیان است، زبان بسیار آسان و شیوه بیان قابل فهم هردوی این مدخل ها (همانند اکثریت قریب به اتفاق دیگر مدخل های این دانشنامه) است در این زمینه نباید از کیفیت ترجمه و دقت نظر سرپرست ترجمه مجموعه غافل شد که زبان ساده کتاب را به فارسی روشن و روان بدل ساخته اند.

نویسندگان هر دو مدخل با شکل دادن به چشم اندازی مبتنی بر الزامات و پارامترهای دخیل در فرایند درک این مفاهیم، بستری را فراهم ساخته اند که با وجود برداشت های متفاوت و مناقشه برانگیز از این مفاهیم، برای خواننده کتاب به خوبی قابل درک باشند.

بی گمان مناسب بودن کتاب حاضر به عنوان بهترین منبع برای گام نخست ورود و مطالعه جدی در زمینه هنر و زیبایی غیر قابل تردید است همانگونه که مدخل های دیگر دانشنامه استفورد از این قابیلیت برخوردارند. دانشنامه ای که امیدواریم دیگر مدخلهای آن نیز در آینده نزدیک منتشر و بدست علاقمندان برسد.